Zengin olmayan ama çok yoksul olmayan bir değirmenci
olan Domenico Scandella Fruili’ye bağlı Montereale’de değirmencilik yapıyordu.
Halk arasında onu Menocchio olarak çağırıyordu. Menocchio, kasabasında bazı
önemli görevlerde bulunmuştu ve bu yüzden insanlar arasında tanınan bir statüsü
vardı(ki bu özelliği ona tartışmalarında bir giriş anahtarı sunuyordu.)
Onu diğer insanlardan ayıran bir diğer özelliği ise
okuma ve yazma bilmesiydi. Bu nedenle sık sık yaptığı şeylerden biride
kasabasındaki insanlarla tartışmasıydı. Menocchio kitapta da görüleceği üzere
pek çok kere tartışma ve vaazlarda
bulunduğu dönemlerde engizisyon mahkemesi tarafından soruşturma açıldı
Menoccho ilk sorgusuna çıkarıldığı sırada
tavsiyelere uymadan mahkemeye birçok düşünce sundu. Bu düşünceleri çok farklı
ve alışılmışın dışında olan şeylerdi. Hz. Meryem’in bakire olmadığı, İsa’nın
tanrısal bir gücünün olmadığını ve onun bir insan olarak öldüğünü ayrıca bütün
insanlığın günahları için ölmediğini, bütün inşaların eşit sayıldığını ve
Hristiyan olmasa bile cennete gidebileceğin, belki de en ilginci olan evren
kuramı ise evrenin bir kaos sonucu oluştuğuna tıpkı bir peynirin sütten
yapılışı gibi ve içinde kurtların oluşması gibi ve bu kurtların melekler olduğu
gibi düşüncelere sahip olan Menocchio mahkemenin ilgisi aşırı derecede çekmeyi
başarmıştı.
Vakanın
Oluşu Sırasında Durum Nasıldı?
Az önce söylenen fikirlere değinilmeden önce
yapılması gereken şey dönemin durumunun ne olduğu açıklamaktır. Çünkü Menocchio
vakası iki büyük olay sayesinde olabilmiş ve yaşanmıştır. Birincisi kitapta
önsözde belirtildiği gibi matbaanın icadıdır. Matbaanın bulunmasıyla birlikte
Menocchio gibi insanların kitaplara erişebilmesini daha da olabilir kılmasıydı.
Yazarın metinde belirttiği gibi birçok kitap aldığı
görülen Menocchio bunları okumuş ve yorumlamıştı. İkinci büyük olay
belirtildiği üzere reformun yaşanmasıydı ki bu Menocchio gibi fikirleri olan
sıradan insanların düşüncelerini açıklamasına olanak sağlıyordu. Mahkeme
kayıtlarında da görülen bu durum Menocchio’nun düşüncelerini tavsiyelere
uymadan açıklamasının izahtı olarak söylenebilir.
Burada önemli olan başka bir husus ise kilise o
zaman ki durumuydu. Reform ile zaten zor duruma düşmüş kilise yönetimi en küçük
olayları bile es geçmiyordu. Öte yandan mali açıdan çoğu toprağı elinde
bulunduran kilise yönetimi bu konuda güçlüydü.(ki bu Menocchio’nun sözlerinden
çıkarılabilir bknz: ‘’ Her şey papazlara ve kiliseye ait, onlarda yoksulları
eziyorlar, yoksullar tarlayı kiralayıp çalışsa, bu tarlalar da kiliseye, bir
piskoposa ya da kardinale ait oluyor.)
Menocchio
gibi bir insanının da zaten engizisyona karşısına getirilip sorguya alınması,
Kilisenin ve Papalığın itibarına karşı bir duruş olarak görülmesiydi. Metinden
de anlaşılacağı üzere Menocchio vakası böyle bir ortamda meydana gelmişti.
Fikirlerinin
Oluşumu
Menocchio gibi kasabaların birinde yaşayan bir
değirmencinin nasıl böyle bir duruma geldiği sorusu çok farklı cevaplanması
gereken soruları önümüze koymaktadır. İlk sorulması gereken soru ise daha
önceden kitapta belirtildiği gibi Menocchio’nun hangi kitapları okuduğudur
Metinde görüleceği üzere Menocchio nun okuduğu ya da
okuduğu sanıldığı birkaç kitap listesi görülür, bunların hangi fikirlerine
nasıl etkisi olduğu bunları hangi düşünceyle harmanladığına bakıla bilinir.
II. Fioretto della Biblia: Bir İncil versiyonu olan
bu kitap Menocchio’nun İncil ile görüşlerinin oluşmasını sağlayan başlıca
kitaptır. İsa’nın bir insan olduğunu ve babasının Aziz Yusuf olduğudur. Başka
bir düşüncesi ise İsa’nın bir insan olarak öldüğü ve tüm insanlığın günahları
için ölmediğidir.
Historio Del Guidicio: Anonim bir şiir olan bu parça
Menocchio’nun tanrı tanımı yaparken kullandığı başlıca kaynaktır. Şiirde bir
meleğe soru soran tanrının onu sevmediği söyler melek ise onu görmediğini tanrı
bunun üzerine aç olduğu zaman doyurmadığı üşüdüğü zaman ona giyecek vermediği
gibi bir komşu tanımlaması yapar. Menocchio bunun üzerine tanrının her şey
olduğu gibi bir panteist bir yaklaşım sunar(ki kitapta da görüldüğü gibi bununla
ve birkaç söylemle ileride çelişecektir.)
II. Cavallier Zuanne de Mondavilla: Seyahat kitabı
olan bu eser, Menocchio tarafından dünyadaki başka ırkları tanıması ve
onlarında acıların ve olayların içinde bulunduğu düşüncesini kazanmasını
sağladığı düşünülebilir, öte yandan peynir ve kurtlar kitabında yazarın da
kitap listesini verdikten sonraki kısımlarda söylediği gibi buralardan alıntı
yaptığı açıkça görülebilir.
Decameron: Boccacio tarafından yazılan bu eserle
ilgili olarak Menocchio’nun tüm insanların eşit olduğu ve aynı dinde
kalabileceği gibi bir düşünceyi kazanmasın da etkisi olduğu varsayılabilir.
Kitapta da anlaşılacağı üzere yazarın ısrarla
değinmek istediği başka bir konu ise Menocchio’nun sadece yukarı da sayılan
kitaplarla düşüncesini şekillendirmediği yaşamın da gördüğü olaylarla, gündelik
yaptığı işlerle gibi faktörlerle oluştuğu unutulmamalıdır. Daha da detaya
inilecek olursa Menocchio nun bu kitaplardan aldığı bilgiyi yorumlaması ve
bunun etrafında kitapta da değinildiği gibi o ‘köylü mistisizmi’’ gibi değişik
ve görülmeyen faktörle oluştuğu unutulmamalıdır. Bu düşüncelere en güzel örnek
ise evren kuramını ortaya atarken yarattığı o müthiş metafordur.
Menocchio bu fikirlerini söylerken hep kendi
deyimiyle ‘kıvrak zekâsına güvendi. Bu lafından anlaşılacağı üzere Menocchio
mahkemeyle sorun yaşamış diğer insanlardan farklı olarak, akıl varlığını ve
bunun güveniyle düşüncesini açıkladığı varsayılabilir(kitapta da değinildiği
gibi mahkeme kayıtlarında Menocchio aklına güvendiği ve kıvrak zekâsını çoğu
defa vurguladığı görülür.)
Mahkeme
Sırasında Menocchio
Değinilmesi gereken başka bir konu ise Menocchio’nun
mahkemedeki hali ve tavırlarıdır, zira
çok defa çelişkiye düştüğü ve mahkeme tarafından da çok defa sıkıştırıldığı,
kitapta da görülür.
İlk mahkemesinde ki tavırları her ne kadar cesurca
olsa da ve düşüncelerini söylese de gösterdiği duruş ile bazı açıklar vermişti.
Kitapta da görüldüğü gibi çok defa soru sorulduğunda ‘’bilmiyorum’’ ya da
hatırlamıyorum’’ gibi bulanık cevap verdiği görülür.
Öte yandan mahkeme başlarında oğlunun yapmasını
söylediği ama onun es geçtiği mektup yazmayı üç ay sonra tekrar yapması, onun
mahkemeden af dileme sürecine girdiğini gösterir.
Mahkeme tarafından verilen müebbet hapis cezası,
onun yazdığı mektupla ki bu mektupta ailesine bakması gerektiği söyler, bu
sayede müebbet hapis cezası 2 yıl sonra Montereale de kalmasına müsaade edilir.
Serbest
Bırakıldıktan Sonra
Menoccchio mahkemeden sonra ilginç bir şekilde
kilise yöneticiliğine veriliyor ki bunda yeni atanan papaz arkadaşının
etkisinin olduğu anlaşılıyor. Menocchio biraz pişmanlıkla da olsa işlerine
devam ederken yeniden tarla kiraladığı görülüyor.
Tam on beş yıl böyle geçerken, engizisyondan izin
alıp Udine’ye gitmesi onun için sonun başlangıcı oluyor. Burada önceden
tanıdığı olan Lunardo Simon adında bir
adamla karşılaşıyor.Kısaca sohbet edilmesi ve Menocchio’nun olgunlaşmş
düşüncelerinin ortaya çıkması Lunardo tarafından ihbar edilerek karşılanıyor.
Zaten engizisyon tarafından izlenen Menocchio bu
ihbardan sonra tekrar mahkemeye çıkarılıyor ki artık daha yaşlı ve halsiz
olması onun için çok kötü bir etki bırakıyordu.
Menocchio artık iyice yaşlanmış ve halsiz durumdaydı
kitapta da görüleceği üzere ikinci mahkemesin de artık pişmanlığı gözle görülür
biçimde artmıştı
İkinci Mahkeme
15 yıl sonra tekrar mahkemeye getirilen Menocchio
artık daha da af dilercesine cevapları mahkeme kayıtlarında görülüyordu.
Mahkeme tarafından ikinci bu sefer daha da sinirli ve saldırgan biçimde
sorgulanan Menocchio yaşlılığında verdiği etkiyle artık kaçamak cevaplar
veriyordu.
Hatta o kadar ki kitapta görüldüğü üzere istenilen
cevapları vermediği için işkence yöntemine bile başvuruluyor. Menocchio bunca
acıdan sonra sadece bir isim veriyor o da Fruili derebeyi idi.
Menocchio mahkeme kararıyla artık ikinci kez günahakar ilan ediliyor.Bu karardan
sonra sorgusuna devam edilirken, bu olay tüm italya’da duyulmuş hatta papanın
bile kulağına gitmişti. Bunun üzerine papanın Menocchio’nun idamını istediği ve
bekletilmemesini söylediği kitapta da görülmektedir. Yaşlı bir adam olan
Menocchio için idam kararı veriliyor ve en kısa sürede cezası infaz edilerek
Menocchio idam ediliyordu.
Kitap Ve Yazar Hakkında Görüş
Yazar Carlo Ginzburg’un belkide bu kitapta değinmek
istediği önemli konulardan biride Menocchio’nun farklılığı ve olayın
kendisiydi. Yaşadığı toplum itibari ile sevilen ve sayılan Menocchio kitaplarla
ve kendi günlük yaptığı işlerle yarattığı bu dünyasında aslında çok farklı bir
pencere sunuyordu bizlere.
Bunun
anlaşılması için yazar Carlo Ginzburg tarafından çokça açıklanan bu köylü
dünyası, sadece kitaplarla değil,
sıradan Fruilili değirmencinin yaşamından aldığı etkilerle yarattığı bir
dünyaydı.
Menocchio dinden aldığı temel iile sadece din
konusunda düşünceleri ile yalnız kalmıyordu. Bir tür sınıf bilinci ile düşüncelerine düşünce katıyordu(bknz: kilise ve
papazların mal varlığı ve Latince konuşulmasının yoksul insanlar için eziyet
olması, çünkü bunun için avukat tutulması gerekiyordu.)
Okurlar için çıkarılması gereken başlıca şeylerden
biri Menocchio’nun sıradanlığı ama aynı zaman da çok faklı olması idi.
Kasabasında ki insanlardan farklı olması ama bunun sınırlar dâhilinde yaşanması
idi(kitap okuması vb.)
Menocchio’nun kendi yaşamı itibari ile
kesinleştirdiği bir şey varsa oda şu idi ‘’İlginç olan her şey karanlıkta
geçer. Hiç bilinmez insanların gerçek
hikayesi.’’
